- Het alom geprezen Koninklijk Nederlands Geleidehondenfonds (KNGF) te Amstelveen maakt bij zijn fondswerving schaamteloos gebruik van sentimenten. Dit artikel biedt een blik achter de coulissen.
KNGF Geleidehonden
De organisatie die nu bekend staat als KNGF Geleidehonden, stamt uit 1935. Hoewel de kwaliteit van de mobiliteitsvoorziening van het KNGF inmiddels sterk is teruggelopen, is de regenteske houding van weleer eerder versterkt dan verminderd. Omwille van de acquisitie is het zaak het publiek te doen geloven in zijn altruïsme en zeer specialistische expertise: het africhten van Blindengeleidehonden. Het KNGF stelt zich daarbij op als intermediair tussen de ‘hulpeloze’ blinde en het goedgeefse publiek.
Maar dat het africhten van een geleidehond geen huzarenstukje is, werd al bewezen door Koen de Boer, die als blinde in de jaren ‘50 van de vorige eeuw zelf geleidehonden africhtte, ook voor anderen. Als bewijs liep hij met zijn eigen hond het traject van Groningen naar Maastricht, het huidige Pieterpad. Overigens is hij niet de enige blinde die zijn eigen hond tot geleidehond heeft opgeleid.
Protest
In 1980 hebben geleidehondgebruikers van het KNGF protestacties gehouden. Het KNGF, dat destijds nog een monopoliepositie bekleedde, rekruteerde tot dan toe veel honden uit asiels, met als gevolg een hoog percentage voortijdige uitval vanwege medische of sociale problemen. Deze protestacties, destijds ondersteund door VARA-ombudsman Frits Bom, leidden tot een onderzoek door de door toenmalig minister Gardeniers ingestelde commissie-Toxopeus. In dit onderzoek werd ook de mate van betrokkenheid van de cliënten bij het beleid van het KNGF meegenomen.
Liefdadigheid nog nodig?
In de loop van de jaren ’80 en ’90 zijn meer opleiders van geleidehonden op de markt verschenen en is geleidelijk de financiering van de opleiding minder afhankelijk geworden van liefdadigheid. De geleidehond wordt thans door de zorgverzekeraar als mobiliteitshulpmiddel vanuit de basisvoorziening verstrekt.
Het KNGF heeft trouwens wel moeite gehad met het verliezen van zijn monopoliepositie. De rechter heeft het nog op de vingers moeten tikken omdat het de prijs van een hond had gehalveerd om de opkomende concurrentie de kop in te drukken.
De Zorgverzekeraar betaald
De zorgverzekeraar betaalt voor de aflevering van een geleidehond een vergoeding, op voorwaarde dat de hond minimaal zes jaar als geleidehond zal functioneren. Wordt die termijn niet gehaald, dan moet de leverancier van de hond (de school dus) de vergoeding naar rato terugbetalen.
Afkeuring van een hond kan de leverancier dus geld kosten zolang de garantieperiode niet verstreken is. Het ligt daarom voor de hand dat een leverancier dit zo lang mogelijk zal uitstellen, wat vaak niet in het belang van de cliënt is.
Ook in ander opzicht is de cliënt afhankelijk van de leverancier, in ieder geval als het om het KNGF gaat: De hond blijft tot de afkeuring eigendom van de opleider. De andere scholen hebben dit recht ook, maar maken daar alleen in overleg met de cliënt gebruik van.
Bruikleencontract.
Het KNGF hecht aan het bruikleencontract, omdat het de hond wil kunnen terugvorderen zodra men het vermoeden dan wel de zekerheid heeft dat hij niet goed wordt verzorgd. De indruk bestaat dat het bruikleencontract ook in de hand werkt dat na het verstrijken van de garantieperiode, afkeuring van de hond lichtvaardig plaatsvindt, zodat er ruimte ontstaat voor de verstrekking van een vervangende hond. Het heeft er de schijn van dat het KNGF daarvoor een draaiboek hanteert. Zo maakte een cliënt mee dat het KNGF zijn zorgverzekeraar opdracht gaf de kwartaalbijdrage voor onderhoud en verzorging van zijn hond te beëindigen nog vóór het jaarlijkse controlebezoek, terwijl zijn hond op achtjarige leeftijd nog goed en met plezier functioneerde en baas en hond aan elkaar verknocht waren.
Voor de leverancier heeft de labrador het voordeel dat hij als allemansvriend makkelijk aan zijn nieuwe baas went, maar ook makkelijk herplaatsbaar is wanneer de cliënt er niets mee kan, en zo kan het gebeuren dat zogeheten kneusjes net zo lang van baas rouleren totdat de garantietermijn verstreken is en de school van het ontvangen bedrag niets meer hoeft terug te betalen. De gevolgen van deze handelwijze voor de cliënten lijkt het KNGF minder te interesseren. Hun klachten worden simpelweg afgedaan als onzin.
Een cliënte die meldde dat haar hond op straat vaak zo schrikachtig reageerde, kreeg simpelweg te horen: “onze honden schrikken niet.”
Na de basisopvoeding bij een puppywalker of puppypleeggezin verblijft de hond tijdens zijn training veelal in een kennel. Daardoor is er onvoldoende zicht op sociaal aangepast gedrag en gebeurt het regelmatig dat honden na aflevering niet zindelijk zijn en hun behoefte in huis doen, wat des te vervelender is wanneer je geen ziende huisgenoten hebt. Dit overkwam niet alleen mijn man en mij met de twee eerste honden, afkomstig van het KNGF, maar ook een aantal andere cliënten van het KNGF.
Zindelijkheidsproblematiek
Het zindelijkheidsprobleem kan beheersbaar worden door de hond ’s nachts aan de lijn te leggen, maar hiervan wil het KNGF niet horen. Daarmee wordt het belang van de blinde ondergeschikt gemaakt aan dat van de hond.
Ook wordt honden tegenwoordig niet meer geleerd hun behoefte te doen in de goot, maar wordt geëist dat je ze daarvoor loslaat. Maar wat te doen als hij dan niet meer terugkomt, zoals bij de labrador nog weleens het geval is, of als je geen veilige losloop plaatsen in de buurt hebt? En wat te doen als je hond graag in het water springt of zich graag te goed doet aan smerigheid waar zijn maag of darmen niet tegen kunnen? Ik hoorde van iemand die dat wel deed. Toen hij aan vervanging van zijn hond toe was, werd hem geen nieuwe hond verstrekt. Het argument was dat hij zijn hond niet regelmatig kamde. Betrokken cliënt was het daar niet mee eens. Hij riep zijn dierenarts te hulp. Deze schreef het KNGF dat hij zijn hond altijd goed verzorgd had, maar men verwaardigde zich hierop verder niet te reageren. Dat het KNGF hogere prioriteit geeft aan effectieve bedrijfsvoering dan aan het welzijn van de hond, zoals het suggereert, bleek nadat het een oude, zieke hond bij een cliënte was opgehaald voor euthanasie. Toen zij een week later bij het KNGF moest zijn voor besprekingen over een vervangende hond, werd haar gevraagd gedempt te praten omdat haar hond in de kennel nog steeds op de dierenarts moest wachten.
Een andere cliënte meldde dat het KNGF haar hond meenam omdat zijn dieet niet snel genoeg resultaat had, hoewel haar dierenarts stelde dat hij nu niet meer te dik was. Het KNGF: ‘Dat maakt hij niet uit, dat maken wij uit.’`Overigens was hij niet de enige dierenarts die zo bejegend werd. Toen ze de hond na vier weken huisarrest eindelijk terugkreeg, had hij een forse kaakontsteking en kwijlde hij bloed; van heimwee had hij geprobeerd de tralies van zijn kennel door te knagen.
Vermogende instelling
Het KNGF, een zeer vermogende instelling toch, is alom bekend vanwege zijn bedelacties, waarbij het de beeldvorming over de blinde schaamteloos manipuleert. Zo kun je bij de apotheek nog steeds collectebusjes aantreffen. Schoolkinderen die voor een spreekbeurt over geleidehonden bij het KNGF een infopakket aanvragen, ontvangen daarbij standaard een bedelbrief ‘voor je ouders’. En KNGF-ambassadeurs die belangeloos lezingen of andere activiteiten verzorgen, worden gemaand eventueel ontvangen cadeaubonnen èn CD’s bij het KNGF in te leveren.
Het KNGF mag zijn zogenaamde expertise graag promoten over de rug van de cliënt. Denk aan acquisitieslogans als: Toen mijn hond doodging, werd ik opnieuw blind.’
Een cliënte: ‘Toen ik de indruk kreeg dat mijn hond steeds slechter ging zien, heb ik wel drie dierenartsen moeten consulteren voordat eindelijk geloofd werd dat ik gelijk had. Ik werd doorgestuurd naar de Faculteit voor diergeneeskunde in Utrecht. Daar liep ik een trainer van het KNGF tegen het lijf met nog vijf honden van de tien uit het nest waaruit mijn hond afkomstig was; zij bleken allemaal te lijden aan Retinitis Pigmentosa (RP), waardoor in toenemende mate kokerzicht ontstaat.’ Zo kende zij ook een doofblinde die elke dag dezelfde route liep met zijn inmiddels blinde geleidehond.
Vermogende instelling exploiteert
Of het KNGF als leverancier een hond toewijst, hangt niet alleen af van je geschiktheid als cliënt, maar vooral van je houding. Deze dient onderworpen te zijn. Een assertieve houding, en al zeker het publiceren van kritische artikelen, wordt afgestraft. Wens je als volwassen gesprekspartner bejegend te worden en waag je het zelfs om je voorkeur kenbaar te maken, dan rijzen er allerlei bezwaren of worden er zelfs grove onwaarheden gedebiteerd. Zo stelde Peter van der Heijden (Hoofd opleidingen, instructeurs en cliënten) die momenteel de ontslagen directeur vervangt, dat ik niet geschikt zou zijn voor een hond vanwege mijn slechte mobiliteit. En dat terwijl ik toch al ruim tien jaar ervaring heb met het lopen met een geleidehond. De ergotherapeut van Koninklijke Visio met wie het KNGF toch het liefst samenwerkt, had voor de zorgverzekeraar bovendien een zeer positief indicatieadvies afgegeven. De tweede onwaarheid was dat ik mij tijdens de intake onheus zou hebben gedragen, maar het klikte juist heel goed met de medewerkster die de telefonische intake deed.
Verder zou volgens Van der Heijden de huidige hond van mijn man ernstig vermagerd zijn en een doffe vacht hebben, terwijl tezelfdertijd zowel onze dierenarts als de school van Serge Gaus (zoon van Martin Gaus) te Lemmer hadden opgemerkt dat de hond er voor zijn leeftijd nog patent uitzag en een goede gezondheid had.
Tijdens het voorzorgbezoek had de KNGF-medewerkster blijkbaar de opdracht meegekregen tot een ontmoedigingsbeleid. Zo stelde ze mij allerlei onzinnige vragen zoals: hoe zou u reageren als de hond vijfmaal per dag drijfnat en onder de blubber thuiskwam? Want ja, hun honden moesten vijfmaal per dag worden uitgelaten om dan steeds een half uur lang los te kunnen rennen, in een omheinde uitlaatplaats zodat ze niet konden ontsnappen. En als er in de buurt geen uitlaatplaats was, wel, dan moest je er met het openbaar vervoer heen. Zo hoorde ik dat twee cliënten met verstandelijke beperking in de binnenstad van Amsterdam die opdracht nog serieus namen ook en daarmee dan zeker de hele dag zoet waren.
Verder stelde de medewerkster dat een geleidehond alleen getraind wordt om je om obstakels heen te leiden, zelf moet je de route kennen en ook aangeven wanneer hij mag oversteken, want uitkijken kan een geleidehond niet. Welnu, dat wist ik zelf ook wel; zo niet het publiek dat je BLINDENgeleidehond maar al te graag bovennatuurlijke prestaties toedicht.
Toen ik als dierenkenner de brutaliteit had haar erop te wijzen dat een hond van nature een roedeldier is en je bij de training daarop moet inspelen, bestond ze het te beweren dat dat weliswaar zou gelden voor de wolf, maar dat de hond solitair zou leven.
Bevoogding nog van deze tijd?
Het KNGF denkt nog steeds ons als cliënten te kunnen bevoogden.
Een voormalig universiteitsmedewerker die als geleidehond gebruiker een lange staat van dienst had, vertelde:
“Vroeger ging je naar het KNGF waar dan werd gekeken of je in staat was met een hond te lopen. Sinds het trainingsbeleid ‘gemoderniseerd’ is, moet men verplicht lopen met de dogsim, een simulatiehond, een metalen frame op zwenkwieltjes en voorzien van een beugel. De ergotherapeut die dan achter je loopt, duwt de dogsim aan een stang voort. Dat werkt vernederend; je voelt je dan behandeld als een kleuter. De meeste cliënten voelen dat ook als zinloze betutteling, maar durven zich hierover niet te uiten uit angst hun hond te verliezen of geen nieuwe hond meer te krijgen.”
Zo ook meldde een aantal geleidehondgebruikers dat het KNGF hen verplichtte om de hond dat voedermerk voor te zetten waarvan de fabrikant het KNGF sponsort, wat nogal eens kan variëren.
Een oudere dame die een hond aanvroeg voor het onderhouden van haar sociale contacten, kreeg van het KNGF te horen dat een geleidehond daar niet voor bedoeld was. Daarentegen zijn er tegenwoordig veel meer slechtzienden dan voorheen die wel een hond krijgen. Want wanneer die zich daarmee vlot voortbewegen in winkels, ziekenhuis e.d. versterkt dat bij het publiek het geloof dat het KNGF professioneel africht.
Maar moet je als blinde je hond corrigeren, hetzij met woorden, hetzij met andere gepaste middelen, dan kan dat door hartstochtelijke maar onwetende dierenvriendinnen worden doorgegeven aan het KNGF of zelfs aan de dierenpolitie en heb je de grootste moeite om uit te leggen dat je echt geen dierenbeul bent. En in plaats van het voor je op te nemen via hoor en wederhoor, doet het KNGF er dan graag nog een schepje bovenop, want het publiek moet je te vriend houden, toch?Het KNGF kan zich deze houding uiteraard slechts veroorloven dankzij zijn vermogen. De vele giften die door niet wetende goed bedoelende mensen aan het KNGF worden gedoneerd in de veronderstelling goed werk te steunen, werken in feite als verstorende factor. Want door die giften blijft de levering van geleidehonden onnodig in de gunstensfeer hangen, met des te meer ruimte voor de bevoogdingsmentaliteit van het KNGF, en mogelijk ook wel van de andere scholen.
Onderzoek gewenst
Het wordt de hoogste tijd de bedrijfsvoering van het KNGF eens grondig te onderzoeken. Het geloof in het altruïsme van het KNGF heeft al een forse knauw gekregen sinds de Volkskrant op 15 juli 2016 publiceerde dat zijn directeur Ellen Greve in 2015 een jaarinkomen scoorde van maar liefst € 154.000,–, dankzij een bonus van € 18.500,–. Voor een ideële instelling is dit ontoelaatbaar; de Raad van Toezicht, bestaande uit bobo’s, had blijkbaar een oogje dichtgeknepen.
Navrant is wel dat daarentegen het jaarsalaris van de trainers die toch het eigenlijke werk moeten doen, nauwelijks hoger is dan het minimumloon, zoals ik van de vriend van een trainster hoorde.
Tot slot.
Op 14 juni 2016 heeft Nederland, als een van de laatste landen, het VN-gehandicaptenverdrag geratificeerd. In 2017 zou worden begonnen met de implementatie daarvan. Mag het dan zo zijn dat het KNGF als uitvoerder van het verstrekkingenbeleid de dienst uitmaakt door het belang van de cliënt ondergeschikt te maken aan zijn eigen acquisitie en dubieuze bedrijfspolitiek? Zo’n regenteske houding is toch niet meer van deze tijd? Dit artikel heb ik samengesteld met de input van andere geleidehondgebruikers uit ons uitgebreide netwerk, onder wie de oud-directeur van de Nederlandse Vereniging van blinden en slechtzienden.
Truus Jonker ervaringsdeskundige
033-2453705
E-mail: truus.jonker2000@gmail.com